Valeriana officinalis L.

Ιστορία

Ήδη από τον 4ο και τον 5ο αιώνα π.Χ. η βαλεριάνα είχε μεγάλη σημασία για τους υποστηρικτές του Ιπποκράτη, οι οποίοι την χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία ασθενειών κυρίως στις γυναίκες. Οι γιατροί της αρχαιότητας αναφέρθηκαν σε αυτό το βότανο ως "Phu" (όνομα που εμφανίζεται επίσης σε μεσαιωνικά γραπτά). Τα είδη βαλεριάνας διαφοροποιήθηκαν και περιγράφονται με τα ονόματα "phu magnum" ή "Theriacaria", "phu vulgare" ή "κοινή βαλεριάνα" και "phu minus" ή "μικρή βαλεριάνα". Συναντάμε το βότανο στα γραπτά του Διοσκουρίδη και του Πλίνιου αλλά και στα ιατρικά συγγράματα του Hildegard von Bingen.

Το όνομα "βαλεριάνα" δεν εντοπίζεται σε κλασικά λατινικά κείμενα ή μεταφράσεις μέχρι να εμφανιστεί τον 10ο αιώνα στο έργο του Ισαάκ Ιουδαίου "De diaetis". Σύμφωνα με τον Bartoldi πήρε το όνομά της από τη ρωμαϊκή συνοικία Valeria στην επαρχία Pannonia, περιοχή νοτιοδυτικά του Δούναβη. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, το όνομα του βοτάνου πιθανώς δεν έχει καμία σχέση με τη λατινική λέξη "valere" που σημαίνει "υγιής", "πολύτιμος". Ο Tschirch πιστεύει ότι είναι πιθανό το όνομα να προέρχεται από τα Αραβικά. Ένας άλλος ισχυρισμός υποστηρίζει ότι η λέξη "βαλεριάνα" έχει εξελιχθεί από τον γερμανικό όρο "baldrian" και πριν από αυτόν από τη γερμανική λέξη "bullerjan", η οποία μετονομάστηκε σε "balderjan". Αυτός ο όρος έχει συνδεθεί με τον θεό του φωτός Baldur και με τον Άγιο Ιωάννη στη χριστιανική του εκδοχή. Η λέξη officinalis είναι λατινικός όρος που σημαίνει "για χρήση στο νοσοκομείο/φαρμακείο".

Παλαιότερα, η βαλεριάνα χρησιμοποιούνταν ευρύτερα σε σχέση με σήμερα ως εμμηναγωγό και διουρητικό. Χορηγήθηκε επίσης για τη θεραπεία της πανώλης, για παθήσεις της σπλήνας και των ματιών, για τον πόνο στην πλάτη και τον βήχα. Χρησιμοποιήθηκε τοπικά για τη θεραπεία των ελκών και των κονδυλωμάτων. Στην Ιταλία τον 17o αιώνα το βότανο χρησιμοποιήθηκε και για τη θεραπεία της επιληψίας. Τα έντονα μυρωδικά φυτά, όπως είναι και η βαλεριάνα, ήταν πάντα σημαντικά για την προστασία από μάγισσες και κάθε είδους κακό πνεύμα. Ακόμη και σήμερα σε ορισμένες αγροτικές περιοχές, ένα ματσάκι βαλεριάνα κρέμεται συχνά μαζί με ένα ματσάκι άγρια μαντζουράνα πάνω από την είσοδο του σπιτιού ή του αχυρώνα προκειμένου να προστατευθούν οι κάτοικοι από την κακή τύχη.

Χαρακτηριστικά βοτάνου

Η βαλεριάνα είναι πολυετές βότανο με εξαιρετικά ποικίλη μορφολογία. Έχει ανθεκτικό ρίζωμα με πολλές δευτερεύουσες ρίζες και κοντούς μίσχους. Την άνοιξη το βότανο αναπτύσσει μια βασική ροζέτα με φύλλα σε σχήμα πτερυγίου. Από το δεύτερο έτος της ζωής του, το βότανο διαμορφώνει ένα στρογγυλό, αυλακωτό, κοίλο στέλεχος που αναπτύσσεται σε ύψος μεταξύ 80-120 εκατοστών και διακλαδίζεται στην κορυφή. Τα πτεροειδή φύλλα μοιάζουν με λόγχη και καταλήγουν είτε σε εννιά έως εικοσιένα  λεπτά οδοντωτά φυλλαράκια ή σε ένα και μοναδικό. Έχουν ανοιχτό-πράσινο χρώμα στην άνω επιφάνεια και πιο σκούρο στην κάτω. Εμφανίζονται σε ζεύγη εκατέρωθεν του στελέχους που διακλαδίζεται και φέρουν λευκά και απαλά ροζ άνθη. Το φρέσκο βότανο είναι άοσμο. Το τυπικό άρωμα βαλεριάνας μπορεί να ανιχνευθεί ελάχιστα και προέρχεται από τη φρέσκια ρίζα. Η έντασή του γίνεται πιο ισχυρή όταν το βότανο ξηρανθεί. Αυτό το άρωμα προσελκύει τις γάτες και έχει περίεργη μεθυστική επίδραση σε αυτές. Το βότανο ανθίζει από Μάιο έως Αύγουστο.
Υπάρχουν 150 είδη του γένους Valeriana από τα οποία τέσσερα είδη συναντώνται επίσημα στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία κατηγοριοποιεί την Valeriana officinalis LINNÉ ως συλλεκτικό είδος, δίνοντάς του την πρόσθετη κατηγορία "sl" (που σημαίνει "sensu latiore"). Εκτός από την Valeriana officinalis, δύο άλλα είδη αυτού του γένους χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φυτικών φαρμάκων: το μεξικάνικο είδος βαλεριάνας V. edulis NUTT. ssp. procera, η βαλεριάνα που ευδοκιμεί στο Πακιστάν και την Ινδία και η V. wallichii DC. Και τα δύο είδη είναι πλούσια σε βαλεποτριικά. Σε αντίθεση με τη V. officinalis, αυτά τα είδη χρησιμοποιούνται ως ηρεμιστικά και κατά τη διάρκεια της ημέρας [βλ. Commission E Monograph].

Φυσικό περιβάλλον

Η βαλεριάνα απαντάται σε εύκρατες ζώνες σε όλη την Ευρώπη αλλά αναπτύσσεται επίσης στον Καύκασο, τη δυτική και κεντρική Ασία, τη Σιβηρία, τη Μαντζουρία και την Ιαπωνία. Αναπτύσσεται σε όλες τις καιρικές συνθήκες και οι διάφορες μορφολογίες φύλλων μπορούν να προσαρμοστούν στις συνθήκες κάθε περιβάλλοντος. Σε γενικές γραμμές προτιμά τις υγρές τοποθεσίες στις όχθες των ρευμάτων και των ποταμών, σε τάφρους ή σε υγρούς βοσκότοπους αλλά φύεται επίσης στο υπερυψωμένο έδαφος ορεινών περιοχών. Τα βότανα που προέρχονται από ορεινές περιοχές είναι συνήθως πιο αρωματικά από αυτά που απαντώνται σε βαλτώδεις περιοχές.

Παρασκευή

Η βαλεριάνα καλλιεργείται σε βιολογικά ελεγχόμενες καλλιέργειες. Μετά τη συγκομιδή το φθινόπωρο, οι ρίζες και το ρίζωμα διαβρέχονται με αλκοόλη με σκοπό την παραγωγή βάμματος, χωρίς να προηγηθεί ξήρανση του βοτάνου.