Το μυστικό του Alfred Vogel

Ένα μικρό αγόρι κρατάει το χέρι του πατέρα του καθώς περπατάει μέσα στο δάσος και τα λιβάδια, κάπου κοντά στη Βασιλεία. Τα μάτια του περιφέρονται με περιέργεια καθώς αφουγκράζεται τους ήχους και αντιλαμβάνεται τις μυρωδιές. Αργότερα θα πει: "Ήμουν ένα ξεχωριστό αγόρι και είχα τα μάτια και τα αυτιά μου ανοιχτά". Το μικρό αγόρι είναι βαθιά εντυπωσιασμένο από τη φύση και την ποικιλομορφία της. Ο πατέρας του τραβάει συνεχώς την προσοχή του στα φυτά που συναντούν: βότανα, φύλλα, λουλούδια και ρίζες. Εξηγεί τις ιδιότητες των φυτών στο γιο του (θεραπευτικές ή δηλητηριώδεις) και τις εμπειρίες που έχουν αποκομίσει οι άνθρωποι από τη χρήση τους. Ο πατέρας του αγοριού είναι ειδικός στα βότανα έχοντας αποκτήσει τις απαιτούμενες γνώσεις από τη βοτανολόγο σύζυγό του.

Δεν διδάσκει απλά τη θεωρία στον γιο του αλλά βασίζεται στην εμπειρία και τον αφήνει να δει πως επιδρούν τα βότανα στο δικό του σώμα. "Ενώ περπατούσαμε, έπρεπε συχνά να ... μαζεύω φρέσκα φυτά και να τα μασάω, ώστε να διαπιστώσω μόνος μου την επίδρασή τους στον οργανισμό".

Η έρευνα θέλει χρόνο ...

Ακούγεται σαν μια τόσο απλή ιδέα - να χρησιμοποιείται φρέσκο, ολόκληρο το βότανο – μια ιδέα που έρχονταν σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις της εποχής. Τα βότανα που προορίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς διατηρούνταν σχεδόν πάντα αποξηραμένα. Η ξήρανση αποτελούσε βασική διεργασία που απαιτούνταν για τον χαρακτηρισμό των βοτανικών σκευασμάτων ως ιάματα. Οι άνθρωποι δεν γνώριζαν πολλά για τη σύσταση των βοτάνων και η βοτανοθεραπεία βασίζονταν στην εμπειρία. Η συνεχώς αναπτυσσόμενη φαρμακευτική βιομηχανία εστίαζε κυρίως στην απομόνωση και την ανάλυση μεμονωμένων συστατικών των βοτάνων προκειμένου να σχεδιαστούν συνθετικά ανάλογα, όπου ήταν δυνατόν.

Με τον τρόπο αυτό, η φυτοθεραπεία έγινε αντικείμενο των σύγχρονων μεθόδων έρευνας καθώς ήταν δυνατό να εντοπιστούν όλο και περισσότερες φυτικές ουσίες, να εξηγηθεί η δομή τους και να αποδειχθεί η δράση τους με επιστημονικά δεδομένα.

Η συνεχής εξέλιξη της επιστήμης της φυτοθεραπείας και το ενδιαφέρον για την οργανική χημεία οδήγησε στην ανακάλυψη ουσιών κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα όπως η μορφίνη, η καφεΐνη και η διγιτοξίνη. Στη δεκαετία του 1990 απομονώθηκαν τα σεσκιτερπένια, λακτόνες που συμβάλλουν στη μείωση της φλεγμονής και προσδιορίστηκαν ως το κύριο δραστικό συστατικό της άρνικας, ενώ ο ακριβής μηχανισμός δράσης τους εξηγήθηκε μόλις το 2003.

... και αντισυμβατικούς στοχαστές

Αυτό σημαίνει ότι πολλά από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα ήταν ακόμα εντελώς άγνωστα κατά τη διάρκεια της ζωής του Alfred Vogel (1902-1996). Ωστόσο, ο νεαρός Alfred ήταν πεπεισμένος ότι "κάθε βότανο, με βάση το σύνολο των διαφορετικών δραστικών συστατικών του, εμφανίζει μια  ιδιαίτερη θεραπευτική ικανότητα¨. Αν και γνώριζε για τη χρήση αποξηραμένων φαρμακευτικών βοτάνων και η μεθοδολογία αυτή θεωρούταν σύγχρονη για εκείνη την εποχή, ο Alfred Vogel είχε προχωρήσει στην παρασκευή ιαμάτων από φρέσκα βότανα από το 1925.

Αυτό συνέβη επειδή είχε ήδη αντιληφθεί ως παιδί το πόσο αποτελεσματική ήταν η κατανάλωση θεραπευτικών βοτάνων όταν ήταν ακόμα φρέσκα κατά τη διάρκεια των γευσιγνωσιών που του είχε υποδείξει ο πατέρας του.

Με απλό και πρακτικό τρόπο βίωσε την "ισχυρή αποτελεσματικότητα" των βοτάνων, ιδιαίτερα αυτών με διουρητική ή ορεξιογόνο δράση. Επιπλέον, μέχρι τη δεκαετία του 1920 είχε ήδη ταξιδέψει στον κόσμο και είχε αποτυπώσει στις εμπειρίες του μεταξύ άλλων ότι ¨κατά την ξήρανσή τους τα βότανα χάνουν ορισμένες ουσίες ζωτικής σημασίας¨. Με δεδομένη αυτήν την παρατήρηση, άρχισε να πειραματίζεται με φρέσκα βότανα στο εργαστήριό του στη Βασιλεία.

Μπροστά από την εποχή του

Η διαπίστωση αυτή έφερε τον Alfred Vogel πολύ μπροστά από την εποχή του. Σήμερα, με τη βοήθεια της επιστήμης γνωρίζουμε πολλά στοιχεία που τότε μπορούσε να τα κατανοήσει μόνο εμπειρικά. Φυσικά, ήταν προφανές ότι κατά τη διαδικασία της ξήρανσης τα πτητικά συστατικά όπως αιθέρια έλαια, τερπένια (που βρέθηκαν για παράδειγμα στην μέντα και το θυμάρι), ορισμένα γλυκοσίδια (που βρέθηκαν στο χρένο και το κάρδαμο) ή πτητικές ενώσεις των ρητινών είχαν εξατμιστεί, μερικά ή πλήρως. Η έκταση και η σημασία αυτών των απωλειών ήταν ανεκτίμητη. Σήμερα είναι γνωστό ότι πολλές από τις πολύτιμες δευτερογενείς ουσίες των βοτάνων που δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί, ανήκουν στην κατηγορία των πτητικών ενώσεων.

Με βάση την πολυετή εμπειρία του ο Alfred Vogel επέμενε ότι "τα σκευάσματα από φρέσκα βότανα έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από αυτά που παρασκευάζονται από αποξηραμένα βότανα" και ότι "τα σκευάσματα από φρέσκα βότανα έχουν πολύ ταχύτερη και ισχυρότερη δράση σε σχέση με τα σκευάσματα αποξηραμένων βοτάνων". Το 1953 έγραψε στο "Health News" ότι είχε παρατηρήσει "μεγάλες διαφορές στην αποτελεσματικότητα και τη γεύση μεταξύ των βαμμάτων που παρασκευάζονται από φρέσκα και από αποξηραμένα βότανα’’. Επιπλέον, τα αποξηραμένα φαρμακευτικά βότανα συχνά περιείχαν ακαθαρσίες καθώς αποθηκεύονταν για μεγάλες περιόδους και μεταφέρονταν σε μεγάλες αποστάσεις. Είχαν παρατηρηθεί ζημιές από έντομα, μαρασμός ή ακόμη και μούχλα. Μια ακόμα διαπίστωση που έκανε ο Alfred Vogel για τα βότανα ήταν σχετική με τον τρόπο με τον οποίο είχαν καλλιεργηθεί: τα βότανα βιολογικής καλλιέργειας είχαν σημαντικά χαμηλότερη συγκέντρωση φυτοφαρμάκων, περιβαλλοντικών τοξινών και βαρέων μετάλλων.

Είναι πραγματικά καλύτερο όταν είναι "φρέσκο"

Το γεγονός ότι οι θεωρίες του Alfred Vogel είχαν επιστημονική βάση αποδείχθηκε και στο εργαστήριο. Ουσίες γνωστές ως αλκυλαμίδια είναι ουσιαστικά υπεύθυνες για τις αντιφλεγμονώδεις και ανοσορυθμιστικές ιδιότητες της εχινάκειας*. Μοιάζουν με κανναβινοειδή και συνδέονται με τους υποδοχείς κανναβινοειδών στα κύτταρα του σώματος οι οποίοι και τα ενεργοποιούν. Μαζί με άλλα συστατικά που υπάρχουν στην εχινάκεια όπως φυτικοί πολυσακχαρίτες και ενώσεις πρωτεϊνών-σακχάρων, τα αλκυλαμίδια παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι το φρέσκο βότανο ανώτερης ποιότητας σε σχέση με το αποξηραμένο; Απολύτως. Το 1994 αποδείχθηκε ότι το φρέσκο εκχύλισμα εχινάκειας περιέχει σχεδόν τριπλάσια ποσότητα αλκυλαμιδίων σε σχέση με προϊόν που παράγεται από αποξηραμένα βότανα. (Ganzheitsmedizin 5/94).

Η επίδραση των καρπών του κράταιγου στη λειτουργία της καρδιάς η οποία έχει επίσης εδραιωθεί επιστημονικά, προκαλείται από ουσίες που ονομάζονται προκυανιδίνες. Οι προκυανιδίνες είναι δευτερογενείς ουσίες των πολυφαινολών οι οποίες αποτελούν ισχυρά αντιοξειδωτικά φυτικής προέλευσης. Το αποτέλεσμα των εργαστηριακών δοκιμών έδειξε ότι η ποσότητα των προκυανιδινών είναι σημαντικά υψηλότερη στους φρέσκους καρπούς του κράταιγου καθώς επίσης παραμένει αναλλοίωτη και σταθερή στην πάροδο του χρόνου σε σχέση με σκευάσματα που παρασκευάστηκαν από αποξηραμένους ή κατεψυγμένους καρπούς. (Ganzheitsmedizin 5/94).

Πλήρες σύμπλεγμα δραστικών συστατικών έναντι μεμονωμένου συστατικού

Αποδεικνύεται ότι η θεωρία του Alfred Vogel σχετικά με τη χρήση "ολόκληρου του βοτάνου" ήταν σωστή. Σύμφωνα με τον ίδιο: "Δεν είναι σωστό να διαχωρίζουμε κάποιο δραστικό συστατικό από το πλήρες σύμπλεγμα συστατικών του βοτάνου". Παραδέχτηκε ότι: "Θα μπορούσε κάλλιστα η απομόνωση μιας δραστικής ουσίας να είναι πιο στοχευμένη και ως εκ τούτου να μπορεί να γίνει επεξεργασία πιο εύκολα από έναν χημικό, έναν γιατρό ή έναν φαρμακοποιό". Ωστόσο, θεωρούσε ότι "η συνεργιστική δράση όλων των περιεχόμενων συστατικών σε ένα βότανο ακόμη και αυτών για τα οποία δεν γνωρίζουμε ακόμη" ήταν υπεύθυνα για την αποτελεσματικότητα και την καλή ανεκτικότητα ενός φυτοθεραπευτικού σκευάσματος. Ο Alfred Vogel είχε την ευκαιρία να επιβεβαιώσει και εργαστηριακά ότι είχε απόλυτο δίκιο. Με το πέρασμα του χρόνου η κλινική και ιατρική εμπειρία συσσωρεύθηκε επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι το πλήρες σύμπλεγμα δραστικών συστατικών του βοτάνου έχει ιδιαίτερα οφέλη λόγω της ισχυρότερης του δράσης αλλά και λόγω της καλύτερης ανεκτικότητας και απορρόφησης των δραστικών συστατικών από τον οργανισμό.

Το αρχικό του όραμα - Η έρευνα σήμερα

Σήμερα η έρευνα έχει προχωρήσει σημαντικά σε σύγκριση με την εποχή του Alfred Vogel και αποδεικνύει ότι ουσίες όπως οι σαπωνίνες, τα ινίδια και οι τανίνες επηρεάζουν τόσο τη βιοδιαθεσιμότητα όσο και την αποτελεσματικότητα των φαρμακευτικών βοτάνων (Ganzheitsmedizin 5/94). Επιπλέον, τα δευτερεύοντα συστατικά και οι φυτικές ίνες ευθύνονται για την αποτελεσματικότητα και την καλή ανεκτικότητα των φαρμακευτικών βοτάνων όπως αναφέρει ο Καθ. Reinhard Saller, ο πρώτος κάτοχος έδρας φυσικοπαθητικής ιατρικής σε ελβετικό πανεπιστήμιο.

Το παραπάνω αποτέλεσμα συνοψίζεται και στην περίπτωση της Arnica montana: με την ερευνητική ομάδα της η καθηγήτρια Irmgard Merfort από το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Βιολογίας του Freiburg, μελέτησε τα συστατικά και τον μηχανισμό δράσης του βοτάνου. Ειδικότερα, συμπέρανε ότι εκτός από τα (προαναφερθέντα) σεσκιτερπένια, τα κύρια δραστικά συστατικά του βοτάνου, τα φλαβονοειδή, τα χλωρογενικά οξέα και τα αιθέρια έλαια συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα της άρνικας (Pharmazeutische Zeitung 4/2003).

Ένας εκκεντρικός πρωτοπόρος

Είναι γνωστό ότι ο Alfred Vogel ίδρυσε την εταιρεία παραγωγής σκευασμάτων από φρέσκα, ολόκληρα φαρμακευτικά βότανα με το όνομα "A.Vogel". Η A.Vogel βασίζεται στο έργο του Alfred Vogel και τη δύναμη της φύσης. Σήμερα, είναι καταξιωμένη εταιρεία που παράγει και διαθέτει στην αγορά φυτικά ιάματα εδώ και 60 χρόνια.

Σύμφωνα με την προσέγγιση του Vogel: "Η παραγωγή φαρμακευτικών σκευασμάτων από φρέσκα βότανα είναι τέχνη που απαιτεί ταλέντο και αγάπη, όχι μόνο τεχνικές γνώσεις. Προϋποθέτει σκληρή δουλειά, φροντίδα, ευαισθησία, πλήρη κατανόηση και αγάπη για τα βότανα καθώς και έντονο ενδιαφέρον για τη θεραπεία των ασθενών". Παρέμεινε πιστός σε αυτές τις αρχές χάρη στους συνεργάτες του για τους οποίους είπε: "Οι άνθρωποι που οδήγησαν την εταιρεία στην επιτυχία δεν ήταν φυσιολογικοί τύποι, ήταν λίγο τρελοί". Ωστόσο, ανέφερε με αγάπη αλλά και με δόση ειρωνείας: "Μερικές φορές τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι οι εκκεντρικοί είναι σωστοί", πρόταση που συνάδει απόλυτα με τις καινοτόμες για την εποχή ιδέες του.

*Κλινικές μελέτες αποδεικνύουν ότι τα αλκοολικά εκχυλίσματα εχινάκειας έχουν ανοσορυθμιστική και αντι-ιική δράση. Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για τα φαρμακευτικά βότανα στο Γερμανικό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Υγείας (Commission E) δηλώνει ότι έχει αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα μόνο της Echinacea purpurea και όχι για τις E. angustifolia και E. pallida. Η Echinacea purpurea και ο μηχανισμός δράσης της έχουν ερευνηθεί εκτενώς μεταξύ άλλων από τον καθηγητή Rudolf Bauer, University of Graz, Dr. Jürg Gertsch, ETH Zürich, τον καθηγητή Stephan Pleschka, University of Giessen και τον καθηγητή Michael Heinrich, University of London.