Salvia officinalis L.

Ιστορία

Πιθανολογείται ότι το φασκόμηλο χρησιμοποιήθηκε στην αρχαία Αίγυπτο για τη θεραπεία παθήσεων του στομάχου, πονόδοντου και άσθματος. Καταγράφηκε στον Papyrus Ebers (1500 π.Χ.) ως φάρμακο για τον κνησμό. Οι οπαδοί του Ιπποκράτη επαίνεσαν τις στυπτικές και ενισχυτικές του ιδιότητες καθώς και τα ευεργετικά του αποτελέσματα στην εμμηνόρροια. Με το όνομα "Salvia", το φυτό περιγράφεται στα έργα των Ρωμαίων, του Πλίνιου, του Διοσκουρίδη και του Γαληνού. Το συνιστούσαν για τις συσπάσεις, τον βήχα, τη βραχνάδα και τα έλκη. Το όνομα "Salvia" προέρχεται από τη λατινική λέξη "salvare" που σημαίνει "θεραπευτικό" και "salvere" που σημαίνει "υγιές". Το όνομα του είδους "officinalis" αναφέρεται στη χρήση του σε φάρμακα και προέρχεται από τη λατινική λέξη "opificina" που σημαίνει "κατάστημα με βότανα" ή "φαρμακείο".

Το κοινό φασκόμηλο εμφανίζεται τόσο στο Capitulare de villis του Charlemagne (περί τα 790 μ.Χ.) όσο και στο Ludwig I, ενώ καλλιεργήθηκε και στους κήπους μοναστηριών. Ο Walafrid Strabo (9ος αιώνας), μοναχός στο μοναστήρι Reichenau στην Κωνστάντζα, κατέγραψε και επισήμανε στο διδακτικό του ποίημα "Hortulus", τις θεραπευτικές ιδιότητες του φασκόμηλου. Θεωρείται ισχυρό και καταπραϋντικό ως αφέψημα, ενώ έχει αποδειχθεί ευεργετικό στις περισσότερες ασθένειες. Το φασκόμηλο χρησιμοποιήθηκε στην Αγγλία κυρίως ως καρύκευμα και ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο για τις ευεργετικές του ιδιότητες κατά τον Μεσαίωνα.

Το 1555 ο Hieronymus Bock έγραψε: "Από όλα τα φυτά, το φασκόμηλο είναι από τα λίγα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στην ιατρική όσο και στη μαγειρική. Το φασκόμηλο που εκχυλίζεται σε κρασί, καταπραϋνει τον πόνο στα πλευρά (= διευρυμένη σπλήνα), ζεσταίνει το συκώτι και τη μήτρα, διεγείρει τις αισθήσεις και βοηθά στις ενοχλήσεις κατά την εμμηνόρροια. Συμβάλλει στην αντιμετώπιση των κρυολογημάτων, της γρίπης και των ρευματισμών. Ένα σκεύασμα φασκόμηλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της δυσεντερίας και για την αποτοξίνωση του εντέρου. Το ρόφημα φασκόμηλου καθαρίζει και θεραπεύει πληγές και τσιμπήματα, βοηθά στα δηλητηριώδη τσιμπήματα, συγκρατεί τη ροή του αίματος και καθαρίζει τα έλκη. Το τρίψιμο των δοντιών με φρέσκα φύλλα φασκόμηλου τα διατηρεί σταθερά και καθαρά. Φασκόμηλο που εκχυλίζεται σε κρασί χρησιμοποιείται για γαργάρες ενώ καταπραΰνει τον πονόλαιμο και ενοχλήσεις στον οισοφάγο". Το 1688 ο Paullini από το Άουγκσμπουργκ έγραψε συνολική μονογραφία 414 σελίδων για το φασκόμηλο.

Τα μυρωδικά φυτά έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως για τελετουργίες και για προστατευτικούς σκοπούς. Το φασκόμηλο θεωρήθηκε μαγικό φυτό που χρησιμοποιούταν από την αριστοκρατία ενώ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους καπνιστές ακόμη και σήμερα. Εκτός από το κοινό φασκόμηλο, το Salvia divinorum θεωρείται ιερό, ιδίως στο Μεξικό και έχει παραισθησιογόνες ιδιότητες.

Χαρακτηριστικά βοτάνου

Το κοινό φασκόμηλο είναι θάμνος, ύψους 1-80 εκατοστών με όρθια στελέχη και πολλά πλαϊνά κλαδιά. Τα κάτω μέρη του θάμνου είναι ξυλώδη. Τα αρωματικά φύλλα είναι είτε ωοειδή ή μακριά και στενά και γίνονται στενότερα όσο προσεγγίζουν το μίσχο. Η άκρη του φύλλου είναι ελαφρώς οδοντωτή. Τα φύλλα έχουν πρασινωπό-ανοιχτό γκρι χρώμα. Στην άνω πλευρά τα νεαρά φύλλα είναι τριχοειδή και τα γηραιότερα φύλλα ελαφρώς ρυτιδιασμένα, χωρίς τριχίδια. Τα άνθη έχουν ανοιχτό μπλε - ιώδες χρώμα και σχηματίζουν στεφάνη με 6-10 άνθη, εκ των οποίων τα 4 έως 8 διατάσσονται εναλλάξ το ένα πάνω στο άλλο.

Το είδος Salvia αποτελεί από τα πλέον διαδεδομένα της οικογένειας Lamiaceae που περιλαμβάνει περισσότερα από 500 είδη. Και τα δύο υποείδη του Salvia officinalis L., ssp. minor (GMELIN) GAMS και ssp. major (Garsault) GAMS χρησιμοποιούνται για την παρασκευή έλαιου φασκόμηλου. Το φασκόμηλο ανθίζει από Μάιο έως Ιούλιο.

Φυσικό περιβάλλον

Το φασκόμηλο ανήκει στη χλωρίδα των μεσογειακών χωρών. Μπορεί να βρεθεί σε μεγάλες ποσότητες από την ηπειρωτική χώρα της Δαλματίας (Κροατία και Μαυροβούνιο) έως τις ηλιόλουστες πλαγιές των κοντινών παράκτιων περιοχών. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η εξαγωγή φύλλων και ελαίου φασκόμηλου αποτελούσε σημαντική πηγή εσόδων. Καλλιεργείται και στην Αλβανία, την Ουγγαρία, τη Γερμανία και τη Γαλλία.

Παρασκευή

Η Α.Vogel καλλιεργεί βιολογικά το κοινό φασκόμηλο. Η συγκομιδή πραγματοποιείται μεταξύ 12-4 μ.μ., ώρες που το πτητικό έλαιο βρίσκεται σε μεγαλύτερη περιεκτικότητα στο φυτό. Ωστόσο, το διάστημα αυτό ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με τις συνθήκες της περιοχής στην οποία καλλιεργείται. Τα φύλλα κόβονται λίγο μετά τη συγκομιδή και εμβαπτίζονται σε οινόπνευμα για να παρασκευαστεί το μητρικό βάμμα. Τα δισκία παράγονται με συμπύκνωση του μητρικού βάμματος υπό κενό με την προσθήκη εκδόχων.