Εγκυκλοπαίδεια βοτάνων

Ginkgo biloba L.

Ginkgo tree

Δέντρο Γκίνκο

Ιστορία

Το δέντρο γκίνκο είναι ο μοναδικός επιζώντας εκπρόσωπος του γένους γκίνκο το οποίο ευδοκίμησε περίπου την εποχή των δεινοσαύρων. Για τον λόγο αυτό είναι γνωστό και ως "ζωντανό απολίθωμα". Πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια τα είδη γκίνκο ευδοκιμούσαν σε όλη την Ευρώπη, όμως εξαφανίστηκαν κατά την Εποχή των Παγετώνων. Το μοναδικό είδος γκίνκο που επιβίωσε ήταν το γκίνκο μπιλόμπα στη νοτιοανατολική Κίνα, όπου καλλιεργήθηκε και λατρεύτηκε ως «το δέντρο της γνώσης». Στην Κινεζική παραδοσιακή ιατρική οι σπόροι του γκίνκο θεωρούνταν φάρμακα για την φυματίωση εξαιτίας των ισχυρών αντιβιοτικών ιδιοτήτων του βοτάνου. Το γκίνκο χορηγούταν επίσης ως αποχρεμπτικό, ηρεμιστικό, πεπτικό βοήθημα και αντιπαρασιτικό φάρμακο. Το δέντρο μεταφέρθηκε από την Κίνα στην Κορέα και την Ιαπωνία, όπου συχνά φυτευόταν στο προαύλιο ναών.
Το δέντρο γκίνκο είχε περιγραφεί από τον Γερμανό γιατρό και φυσιολάτρη Engelbert Kämpfer το 1712, ο οποίος το μελέτησε κατά το διετές ταξίδι του στην Ιαπωνία. Το πρώτο δέντρο γκίνκο φυτεύτηκε στην Ευρώπη μεταξύ 1727 και 1737 στους βοτανικούς κήπους της Ουτρέχτης και έκτοτε έγινε εξαιρετικά δημοφιλές. Ο διάσημος Γερμανός ποιητής Wolfgang von Goethe περιέγραψε τα φύλλα του βοτάνου σε ένα ποίημα του στην ανθολογία West-Eastern Divan το 1815:

Ginkgo Biloba
This tree's leaf, which here the East
In my garden propagates,
On its secret sense we feast
Such as sages elevates.

Is it but one being single
Which as same itself divides?
Are there two which choose to mingle
So that one each other hides?

As the answer to such question
I have found a sense that's true:
It is not my songs' suggestion
That I'm one and also two?

Σήμερα το δέντρο γκίνκο απαντάται σε ολόκληρο τον κόσμο και εκτιμάται τόσο για την ομορφιά του όσο και για την ανθεκτικότητά του στην ατμοσφαιρική ρύπναση και στα έντομα. Δυστυχώς τα αρσενικά δέντρα καλλιεργούνται πιο συχνά από τα θηλυκά εξαιτίας της άσχημης μυρωδιάς που αναδύουν τα τελευταία.
Το δέντρο γκίνκο πήρε τη βοτανική του ονομασία "γκίνκο μπιλόμπα" από τον βοτανολόγο Carlvon Linné το 1771. Η επιλογή του βασίστηκε στο όνομα που προτάθηκε από τον Engelbert Kämpfer για το δέντρο. Το Ιαπωνικό όνομα για το δέντρο είναι ICHÔ ή ICHÔ NOKI και οι πολύτιμοι καρποί του είναι γνωστοί ως GINNAN. Το πρώτο μέρος προφέρεται GIN που σημαίνει "ασήμι". Ο δεύτερος χαρακτηρισμός περιλαμβάνει τους όρους "δέντρο" και "στόμα" και προφέρεται ANZU που σημαίνει βερίκοκο. Οι καρποί του γκίνκο χρησιμοποιούνται σε διάφορα ιαπωνικά πιάτα. Ψημένοι και ελαφρώς αλατισμένοι έχουν ήπια, ελαφρώς πικρή γεύση και αποτελούν εξαιρετικό συνοδευτικό για σάκε και μπύρα.

Χαρακτηριστικά βοτάνου

Ginkgo biloba - Botanical characteristics

Το δέντρο γκίνκο φτάνει τα 30-40 μέτρα ύψος και ο κορμός του έχει περιφέρεια έως 4 μέτρα. Το γκίνκο μπορεί να φτάσει σε ηλικία τα 4000 χρόνια. Παρότι ανθίζει για πρώτη φορά μετά από 25 χρόνια, παραμένει γόνιμο για πάνω από 1000 χρόνια. Ο φλοιός έχει γκριζωπό χρώμα και είναι ακανόνιστα σκαμμένος. Τα φύλλα κατανέμονται σε συστάδες μακριές ή κοντές. Έχουν χαρακτηριστικό σχήμα φτερού και ανάλογα με την ηλικία του δέντρου είναι λοβωτά ή όχι. Η φλεβικότητα του δέντρου γκίνκο είναι παράλληλη, το οποίο αποτελεί υπενθύμιση ότι σε κάποιο πολύ πρώιμο στάδιο της εξέλιξης του σχετιζόταν με τα κωνοφόρα. Το φθινόπωρο τα φύλλα παίρνουν χρυσοκίτρινο χρώμα και πέφτουν στο έδαφος.
Τα θηλυκά άνθη σχηματίζουν κοντό στέλεχος με δύο ωοθήκες. Είναι τοποθετημένα ξεχωριστά στους άξονες των φύλλων ή σε ομάδες. Τα αρσενικά άνθη είναι μεγαλύτερα και τοποθετούνται κατά συστάδες σε μικρά κανάλια. Η γονιμοποίηση προκύπτει σε περίπου 5 μήνες μετά την επικονίαση. Οι ώριμοι σπόροι (συχνά περιγραφόμενοι λανθασμένα ως φρούτα) εξελίσσονται σε κίτρινες μπάλες διαμέτρου 3 εκατοστών. Το σκληρό, σαρκώδες εξωτερικό δέρμα προσδίδει ένα δυσάρεστο άρωμα παρόμοιο με αυτό του βουτυρικού οξέος. Το δέρμα αυτό πλένεται ή ξύνεται πριν τη χρήση και οι σπόροι αφαιρούνται από το σκληρό περίβλημα. Το βότανο ανθίζει από τον Απρίλιο ως τον Μάιο.