Crataegus monogyna JACQ. & laevigata (POIR.) DC

Ιστορία

Ο Διοσκουρίδης ανέφερε τον κράταιγο στα έργα του κατά τον πρώτο αιώνα μ.Χ. Ονόμασε το βότανο "κράταιος", που σημαίνει σκληρός ή ισχυρός λόγω του πολύ σκληρού ξύλου του. Μια εναλλακτική ετυμολογία συσχετίζει το όνομα του κράταιγου με το "κράτος", που σημαίνει ότι ''ήταν πάντα εδώ''. Τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Θεόφραστος, ένας από τους μαθητές του Αριστοτέλη, ονόμασε το βότανο "cynosbatus" με αποτέλεσμα την αναφορά του σε βιβλία με βότανα του Μεσαίωνα (όπως το Lonicerus) με το όνομα Cynosbatus Theophrasti. Το όνομα του είδους monogyna σημαίνει "μονόφυλο" (= μονόσπορο). Το laevigata σημαίνει "εξομαλυμένο" και ο παλαιότερος χαρακτηρισμός oxyacantha σημαίνει "με μυτερά αγκάθια". Το όνομα "λευκό αγκάθι" αναφέρεται στα λευκά άνθη της άνοιξης. Οι αρχαίοι Τεύτονες χρησιμοποίησαν τους καρπούς του κραταίγου ως τροφή, ωμούς ή μαγειρεμένους σε χυλό. Το σκληρό, κοκκινωπό ξύλο του χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εργαλείων.

Ο κράταιγος έχει αποτελέσει συχνά έμπνευση στην τέχνη. Η πύλη του καθεδρικού ναού του Reims και μια από τις πύλες του καθεδρικού ναού Naumburg (και οι δύο του 13ου αιώνα) είναι διακοσμημένες με γλυπτά που απεικονίζουν φύλλα κράταιγου. Αυτές οι απεικονίσεις και ο κοινός όρος για το φυτό "αγκάθι του Χριστού", μαρτυρούν το μύθο ότι το αγκάθινο στέμμα του Ιησού ήταν φτιαγμένο από κλαδιά κράταιγου. Ένα διάσημο είδος κράταιγου άνθισε κάποτε σε κήπο μοναστηριού στο Einsiedel. Ο μύθος περιγράφει ότι μεγάλωσε από κομμένο κλαδί που ο Δούκας Eberhard II του Wurttemburg έφερε μαζί του από τον Ιερό Τάφο στην Ιερουσαλήμ τον 14ο αιώνα. Το συγκεκριμένο είδος κράταιγου φημολογείται ότι είχε θαυματουργές δυνάμεις και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ανθοφόρα κλαδιά του θεωρήθηκαν ότι προστατεύουν από τη μαύρη μαγεία. Ο Jan Breughel ο Πρεσβύτερος απεικόνισε κλαδιά κράταιγου σε πολλούς από τους πίνακες του.

Τα βιβλία βοτανολογίας του Μεσαίωνα προτείνουν τον κράταιγο για κολικούς στο στομάχι και διάρροια. Η πρώτη αναφορά για την επίδρασή του στην καρδιά είναι από τον Quercetanus, προσωπικό γιατρό του βασιλιά Henry IV της Γαλλίας, ο οποίος έφτιαξε "σιρόπι κατά της ηλικίας" από το βότανο. Ο Ιρλανδός γιατρός Green βοήθησε τον κράταιγο να αποκτήσει ευρεία φήμη ως φάρμακο για την καρδιά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και από τότε κατέχει σταθερή θέση στο χαρτοφυλάκιο των φυτικών φαρμάκων.

Χαρακτηριστικά βοτάνου

O κράταιγος είναι πολύ διακλαδισμένος, μικρού ως μεσαίου μεγέθους θάμνος με ακανθώδη κλαδιά. Τα λουλούδια έχουν πέντε λευκά ως ροζ πέταλα και έναν ύπερο ενώ κατανέμονται σε κυματοειδή ταξιανθία. Το φθινόπωρο σχηματίζουν λαμπερά, κόκκινα, ωοειδούς έως σφαιρικού σχήματος μούρα (ψευδοκαρποί), διαμέτρου 4 ως 8 χιλιοστών και μήκους 6 ως 10 χιλιοστών. Η λιπαρή, κιτρινωπή σάρκα του καρπού περιέχει ένα κουκούτσι. Το άκρο του μούρου έχει μικρό λακκάκι γύρω από το οποίο φαίνονται τα πέντε άκρα στεφάνης. Ο κράταιγος ανθίζει από τον Μάιο έως τον Ιούνιο.

Άλλα είδη κράταιγου, μερικά από τα οποία χρησιμοποιούνται επίσης στην ιατρική, περιλαμβάνουν τα C. azarolus L., Azaroldorn (με κιτρινωπά-πορτοκαλί καρπούς), C. nigra (με μαύρους καρπούς), C. pentagyna (ο πενταστυλός ή ο κράταιγος που διαθέτει πέντε ύπερους με θαμπούς, σκούρους μοβ καρπούς) και ο C. laciniata (ο κράταιγος της Ανατολής με μικρούς, αχλάδοειδείς κόκκινους καρπούς).

Φυσικό περιβάλλον

Ο κράταιγος αναπτύσσεται κυρίως σε αραιά φυλλοβόλα δάση και σε αλσύλλια υψόμετρου έως 1500 μέτρων. Φυτεύεται συχνά και ως φράκτης. Ο κράταιγος είναι εγγενές είδος στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά το είδος C. monogyna είναι πιο διαδεδομένο στη Βόρεια Αφρική και τη Νοτιοδυτική Ασία.

Παρασκευή

Η A.Vogel παράγει βάμμα κράταιγου και ένα προϊόν από διαβροχή κρασιού με τους φρέσκους καρπούς των C. monogyna και C. laevigata. Το μητρικό βάμμα περιέχει κατά μέσο όρο 552mg ολιγομερούς προκυανιδίνης και 813mg συνολικής φαινόλης. Ο προσδιορισμός του περιεχομένου πραγματοποιείται με το αντιδραστήριο Folin-Ciocalteu με φωτομετρικό προσδιορισμό. Η περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή επιβεβαιώνεται μόνο ποιοτικά και η κανονικοποίηση επιτυγχάνεται με ανάμειξη διαφόρων παρτίδων. Η ενδεικτική ημερήσια δόση των 90 σταγόνων (= 2,5 ml) αντιστοιχεί σε περιεκτικότητα 14,2mg προκυανιδίνης.

Τα αποξηραμένα φύλλα ή τα φύλλα που δεν διαθέτουν λουλούδια χρησιμοποιούνται συχνά για την παρασκευή τσαγιού. Η ομοιοπαθητική ιατρική χρησιμοποιεί σκευάσματα που παρασκευάζονται από διάφορα μέρη του φυτού. Τα μούρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή μαρμελάδας, κομπόστας και μπράντι.