Crataegus monogyna JACQ. & laevigata (POIR.) DC

Ιστορία

Ο Διοσκουρίδης ανέφερε τον κράταιγο στο έργο του τον πρώτο αιώνα μ.Χ. Το ονόμασε "κράταιος", το οποίο θεωρείται ότι προέρχεται από τα ελληνικά "κρατύς", που σημαίνει σκληρός ή ισχυρός, κατ'αναλογίαν με το σκληρό ξύλο του φυτού. Μια εναλλακτική ετυμολογία συσχετίζει το όνομα με το "κράτος", που σημαίνει ότι ''ήταν πάντα εδώ''. Τον 3ο αιώνα π.Χ., ο Θεόφραστος, ένας από τους μαθητές του Αριστοτέλη, το ονόμασε "cynosbatus", με αποτέλεσμα την ένταξή του σε βιβλία με βότανα τον Μεσαίωνα (όπως το Lonicerus) με το όνομα Cynosbatus Theophrasti. Το όνομα του είδους monogyna σημαίνει "μονόφυλο" (= μονόσπορο). Το laevigata σημαίνει "εξομαλυμένο" και ο παλαιότερος χαρακτηρισμός oxyacantha σημαίνει "με μυτερά αγκάθια". Το όνομα "λευκό αγκάθι" αναφέρεται στα λευκά άνθη της άνοιξης. Οι αρχαίοι Τεύτονες χρησιμοποίησαν τους καρπούς του κραταίγου ως τροφή, ωμούς ή μαγειρεμένους σε χυλό. Το σκληρό, κοκκινωπό ξύλο του χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εργαλείων.

Ο κράταιγος έχει χρησιμεύσει συχνά ως μοτίβο στην τέχνη. Η πύλη του καθεδρικού ναού του Reims και μια από τις πύλες του καθεδρικού ναού Naumburg (και οι δύο του 13ου αιώνα) είναι διακοσμημένες με γλυπτά από φύλλα κράταιγου. Αυτές οι απεικονίσεις και ο κοινός όρος για το φυτό, "αγκάθι του Χριστού", μαρτυρούν το μύθο ότι το στέμμα των αγκαθιών του Ιησού ήταν φτιαγμένα από κλαδιά κράταιγου. Ένα διάσημο είδος κράταιγου άνθισε κάποτε στον κήπο μοναστηριού στο Einsiedel. Η ιστορία είναι ότι μεγάλωσε από κομμένο κλαδί που ο Δούκας Eberhard II του Wurttemburg έφερε μαζί του από τον Ιερό Τάφο στην Ιερουσαλήμ τον 14ο αιώνα. Το συγκεκριμένο είδος κράταιγου φημολογείται ότι είχε θαυματουργές δυνάμεις και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ανθοφόρα κλαδιά θεωρήθηκαν ότι προστατεύουν από τη μαύρη μαγεία. Ο Jan Breughel ο Πρεσβύτερος απεικόνισε κλαδιά κράταιγου σε πολλούς από τους πίνακες του.

Τα βιβλία βοτανολογίας του Μεσαίωνα προτείνουν τον κράταιγο για κολικούς στο στομάχι και διάρροια. Η πρώτη αναφορά για την επίδρασή του στην καρδιά είναι από τον Quercetanus, προσωπικό γιατρό του βασιλιά Henry IV της Γαλλίας, ο οποίος έφτιαξε ένα "σιρόπι κατά της ηλικίας" από το φυτό. Ο Ιρλανδός γιατρός Green βοήθησε τον κράταιγο να αποκτήσει την ευρεία φήμη του ως φάρμακο για την καρδιά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και από τότε κατέχει μια σταθερή θέση στο χαρτοφυλάκιο των φυτικών φαρμάκων.

Χαρακτηριστικά βοτάνου

O κράταιγος είναι ένας πολύ διακλαδισμένος, μικρού ως μεσαίου μεγέθους θάμνος με ακανθώδη κλαδιά. Τα λουλούδια έχουν πέντε λευκά ως ροζ πέταλα και έναν ύπερο ενώ κατανέμονται σε κυματοειδή ταξιανθία. Το φθινόπωρο σχηματίζουν λαμπερά, κόκκινα, ωοειδούς έως σφαιρικού σχήματος μούρα (ψευδοκαρποί), διαμέτρου 4 ως 8 χιλιοστών και μήκους 6 ως 10 χιλιοστών. Η λιπαρή, κιτρινωπή σάρκα περιέχει ένα κουκούτσι. Το άκρο του μούρου έχει μικρό λακκάκι, γύρω από το οποίο φαίνονται τα πέντε άκρα στεφάνης. Ο κράταιγος ανθίζει από Μάιο έως Ιούνιο.

Άλλα είδη κράταιγου, μερικά από τα οποία χρησιμοποιούνται επίσης στην ιατρική, περιλαμβάνουν τα C. azarolus L., Azaroldorn (με κιτρινωπά-πορτοκαλί φρούτα), C. nigra (με τον μαύρο καρπό), C. pentagyna (ο πενταστυλός ή ο κράταιγος που διαθέτει πέντε ύπερους με θαμπά, σκούρα μοβ φρούτα) και ο C. laciniata (ο κράταιγος της Ανατολής με τα μικρά, αχλάδοειδή κόκκινα φρούτα).

Φυσικό περιβάλλον

Ο κράταιγος αναπτύσσεται κυρίως σε αραιά φυλλοβόλα δάση και σε αλσύλλια ύψους έως 1500 μέτρων. Φυτεύεται συχνά ως φράκτης. Ο κράταιγος είναι εγγενές είδος στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά το είδος C. monogyna είναι πιο διαδεδομένο στη Βόρεια Αφρική και τη Νοτιοδυτική Ασία.

Παρασκευή

Η A.Vogel παράγει αυθεντικό βάμμα κράταιγου και ένα προϊόν από διαβροχή κρασιού με τους φρέσκους καρπούς των C. monogyna και C. laevigata. Το μητρικό βάμμα περιέχει κατά μέσο όρο 552mg ολιγομερούς προκυανιδίνης και 813mg συνολικής φαινόλης. Ο προσδιορισμός του περιεχομένου πραγματοποιείται με το αντιδραστήριο Folin-Ciocalteu με φωτομετρικό προσδιορισμό. Η περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή επιβεβαιώνεται μόνο ποιοτικά. Η κανονικοποίηση επιτυγχάνεται με ανάμειξη διαφόρων παρτίδων. Η ενδεικτική ημερήσια δόση των 90 σταγόνων (= 2,5 ml) αντιστοιχεί σε περιεκτικότητα 14,2mg προκυανιδίνης.

Τα αποξηραμένα φύλλα ή τα φύλλα που δεν διαθέτουν λουλούδια χρησιμοποιούνται συχνά για την παρασκευή τσαγιού. Η ομοιοπαθητική ιατρική χρησιμοποιεί σκευάσματα που παρασκευάζονται από διάφορα μέρη του φυτού. Τα μούρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή μαρμελάδας, κομπόστας και μπράντι.